Nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự là gì?

Luật dân sự có những nguyên tắc nền tảng, cốt lõi định hướng toàn bộ hệ thống quy phạm. Việc nắm vững các nguyên tắc này không chỉ giúp áp dụng luật chính xác mà còn là cơ sở xử lý các tình huống chưa được luật điều chỉnh cụ thể. Bộ luật Dân sự năm 2015 (BLDS 2015) quy định 5 nguyên tắc cơ bản sau:

Nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự

Nguyên tắc bình đẳng

Khoản 1 Điều 3 BLDS 2015 khẳng định: “Mọi cá nhân, pháp nhân đều bình đẳng, không được lấy bất kỳ lý do nào để phân biệt đối xử; được pháp luật bảo hộ như nhau về các quyền nhân thân và tài sản”. Nguyên tắc này thể hiện ở ba khía cạnh:

• Bình đẳng về năng lực pháp luật dân sự: Mọi cá nhân, pháp nhân đều có năng lực pháp luật dân sự tương ứng.
• Bình đẳng về đối xử: Không phân biệt đối xử dựa trên dân tộc, giới tính, hoàn cảnh kinh tế, tín ngưỡng…
• Bình đẳng về bảo hộ pháp luật: Mọi cá nhân, pháp nhân đều được pháp luật bảo vệ như nhau về quyền nhân thân và quyền tài sản.

Tuy nhiên, bình đẳng không đồng nghĩa với cào bằng. BLDS 2015 có những quy định tạo lợi thế cho bên yếu thế hơn trong một số trường hợp cụ thể, ví dụ như bên bị đưa ra hợp đồng theo mẫu có điều khoản không rõ ràng.

Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận

Khoản 2 Điều 3 BLDS 2015 quy định các chủ thể tự do quyết định việc xác lập, thực hiện và chấm dứt các quyền và nghĩa vụ dân sự của mình. Điều này bao gồm:

• Tự do quyết định tham gia giao dịch dân sự.
• Tự do thỏa thuận nội dung giao dịch (trong khuôn khổ pháp luật).
• Tự do thay đổi, tạm dừng hoặc hủy bỏ giao dịch (theo quy định pháp luật).
• Tự do hòa giải, tự giải quyết tranh chấp.

Tuy nhiên, sự tự do này phải nằm trong khuôn khổ pháp luật và đạo đức xã hội. Các cam kết, thỏa thuận trái pháp luật hoặc đạo đức xã hội sẽ bị coi là vô hiệu.

Nguyên tắc thiện chí, trung thực

Theo khoản 3 Điều 3 BLDS 2015, các bên tham gia quan hệ dân sự phải thiện chí, trung thực, hợp tác và tôn trọng quyền lợi của nhau, của Nhà nước và xã hội. Thiện chí thể hiện ở sự tự nguyện và mong muốn hoàn thành nghĩa vụ. Trung thực đòi hỏi tôn trọng sự thật, không gian dối hay gây bất lợi cho bên kia.

Luật sư Đặng Hồng Dương

Nguyên tắc tôn trọng lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác

Khoản 4 Điều 3 BLDS 2015 quy định việc xác lập, thực hiện và chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự không được xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng và quyền, lợi ích hợp pháp của người khác. Nguyên tắc này đảm bảo sự hài hòa giữa lợi ích cá nhân và lợi ích chung.

Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự

Khoản 5 Điều 3 BLDS 2015 quy định các cá nhân, pháp nhân phải chịu trách nhiệm về việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ dân sự của mình. Trách nhiệm dân sự có thể được thực hiện tự nguyện hoặc cưỡng chế theo quy định của pháp luật. BLDS 2015 chủ yếu quy định các biện pháp chịu trách nhiệm dân sự mang tính chất đền bù bằng tài sản.